مبلغ نیوز

مقدمه

ظهور موسیقی به هزاران سال قبل باز می گردد، و شاید نتوان زمان دقیقی در کتب تاریخ برای آن پیدا کرد. ولی آنچه که واضح می باشد این مساله است که موسیقی در طول سال ها رشد چشم گیری کرد و آلات متعددی هم برای ساخت آن توسط بشر تهیه شد.

البته با استفاده از روایات اسلامی می توان زمان پیدایش آلات موسیقی را به زمان آدم(ع) برگرداند، در آنجا که امام صادق(ع) می فرمایند:

لَمَّا مَاتَ آدَمُ(ع) وَ شَمِتَ بِهِ إِبْلِیسُ وَ قَابِیلُ فَاجْتَمَعَا فِی الْأَرْضِ فَجَعَلَ إِبْلِیسُ وَ قَابِیلُ الْمَعَازِفَ وَ الْمَلَاهِیَ شَمَاتَةً بِآدَمَ(ع) فَکُلُّ مَا کَانَ فِی الْأَرْضِ مِنْ هَذَا الضَّرْبِ الَّذِی یَتَلَذَّذُ بِهِ النَّاسُ فَإِنَّمَا هُوَ مِنْ ذَاکَ.(1)

زمانی که حضرت آدم(ع) فوت کرد، ابلیس و قابیل خوشحال شدند و یکجا جمع شده و با آلات موسیقی به شادی پرداختند. و هرآنچه که از موسیقی با آن آلات در زمین وجود دارد که موجب لذت انسان می شود از جنس همان موسیقیِ شیطان است.

همچنین در روایات اسلامی ابلیس اولین کسی است که به غنا آواز خوانده است، در آنجا که حضرت رسول اکرم(ص) فرموده اند:

کان ابلیس اوّلَ من تَغَنّی.(2)

اولین کسی که آواز (حرام) خواند، ابلیس بود.

رشد موسیقی به گونه ای بود که خیلی سریع جای خود را در زندگی بشر باز کرد و وارد تمامی شئون زندگی او شد.

و حتی در برهه ای از زمان موسیقی وارد مذاهب و ادیان گشته و نقش مهمی در آئین مذهبی به خود اختصاص داد، تا جایی که امروزه نقش آن در کلیسا به خوبی نمایان است.

ولی آنچه مورد اهمیت است این مطلب است که آیا موسیقی واقعا برای زندگی بشر ضروری و مفید است؟ و آیا می تواند در تعالی بشریت نقشی ایفا کند؟

لذا در این قسمت به این مساله پرداخته و حول آن بحث می کنیم، باشد که مفید واقع گردد.

و قبل از هرچیز تذکر این نکته لازم است که ما هم به موسیقی و هم به آوازخوانی می پردازیم، چراکه به مرور زمان آواز خوانی به موسیقی ملحق و همراه آن شد.

غنا در قرآن

از آن جهت که ما به قرآن و صحت آن اعتقاد داریم و عقیده داریم قرآن تنها راه هدایت را نشان می دهد، لذا ابتدا بحث خود را از سوی قرآن شروع می کنیم .

در قرآن به خود موسیقی اشاره ای نشده است، بلکه به مساله غنا"آواز خوانی مطرب" پرداخته شده است.

غنا عبارت است از صدای انسان در صورتی که با ترجیع و طرب همراه بوده و مناسب مجالس لهو و گناه باشد.(3)

و در این مورد ما به سه دسته از آیات بر می خوریم، که در زیر به آنها اشاره می کنیم.

الف) نهی از شرکت در مجلس غنا

وَ الَّذِینَ لَا یَشْهَدُونَ الزُّورَ (فرقان، 72)

در بعضى از روایات که از طرق ائمه اهل بیت(ع) رسیده است " الزُّورَ " به مجلس" غناء" تفسیر شده، همان مجالسى که در آنها خوانندگى لهوى توأم با نواختن آلات موسیقى یا بدون آن انجام مىگیرد. (4)

ب) نهی از خوانندگی به صورت غنا

وَ اجْتَنِبُواْ قَوْلَ الزُّورِ(حج، 30)

و در بعضی از روایات قول زور تفسیر به خوانندگی حرام(غنا) شده است.(5)

ج) نهی از کسب درآمد از راه خوانندگی به صورت غنا

وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْترَِى لَهْوَ الْحَدِیث(لقمان، 6)

این قسمت از آیات در باره مردى نازل شده که کنیز خوانندهاى را خریدارى کرده بود و شب و روز براى او خوانندگى مىکرد و او را از یاد خدا غافل مىساخت.

مرحوم" طبرسى" مفسر بزرگ، بعد از ذکر این شان نزول مىگوید:

حدیثى که از پیامبر(ص) در این زمینه نقل شده شان نزول فوق را تایید مىکند، چرا که آن حضرت(ص) فرمود:

لا یحل تعلیم المغنیات و لا بیعهن، و اثمانهن حرام و قد نزل تصدیق ذلک فى کتاب اللَّه:" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ ...".

" آموزش دادن کنیزان خواننده، و خرید و فروش آنها حرام است و درآمدى که از این راه به دست مىآید نیز حرام است، گواه این مطلب چیزى است که خداوند در کتابش فرموده: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ ...".(6)

موسیقی در احادیث

همانگونه که در مقدمه متذکر شدیم، شیطان آلات موسیقی و غنا را مورد استفاده و در واقع معرفی قرار داد، از این رو روایات به شدت با آن مبارزه کرده و از پرداختن به آن ها نهی کرده اند.

از آنجا که در قسمت قبل تنها به مساله غنا پرداخته شد، در این بخش به موسیقی می پردازیم تا با توجه به آنچه که در بالا توضح دادیم بحث کامل شود.

روایات موسیقی را از چند جهت مورد تعرض قرار داده اند، و ما در این قسمت آن ها را بررسی می کنیم.

الف) مبارزه با آلات موسیقی و بعثت

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص)

إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بَعَثَنِی رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ وَ لِأَمْحَقَ الْمَعَازِفَ وَ الْمَزَامِیرَ وَ أُمُورَ الْجَاهِلِیَّةِ وَ الْأَوْثَانَ.(7)

خداوند عزّ و جلّ مرا برای رحمت به جهانیان و نابود ساختن آلات موسیقی و امور جاهلیت و بتها به نبوت مبعوث ساخت.

ب) نهی در استفاده از آلات موسیقی

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص)

أَنْهَاکُمْ عَنِ الزَّفْنِ وَ الْمِزْمَارِ وَ عَنِ الْکُوبَاتِ وَ الْکَبَرَاتِ. (8)

شما را از پرداختن به رقص و انواع آلات موسیقی نهی می کنم.

ج) حرمت مطلق استفاده از آلات موسیقی

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص)

إِنَّ آلَاتِ الْمَزَامِیرِ شِرَاؤُهَا وَ بَیْعُهَا وَ ثَمَنُهَا وَ التِّجَارَةُ بِهَا حَرَامٌ.(9)

خرید، فروش، درآمد و تجارت با آلات موسیقی حرام است.

د) عقاب استفاده از آلات موسیقی

قال رسول الله(ص)

یُحشر صاحب الطُنبور یوم القیامة أسود الوجه و بیده طُنبور من نار و فوق رأسه سبعون ألف ملک بید کل ملک مقمعة یضربون رأسه و وجهه و یحشر صاحب الغناء من قبره أعمى و أخرس و أبکم و یحشر الزانی مثل ذلک و صاحب المزمار مثل ذلک و صاحب الدف مثل ذلک(10)

در روز قیامت نوازنده طُنبور در حالی که رو سیاه است و در دستش طنبوری از آتش قرار دارد، محشور می شود و بالای سرش هفتاد هزار فرشته که در دست هریک پتکی است، به سر و صورتش می زنند و کسی که با غنا آواز می خواند و زناکار و نوازنده نی و دف از قبرشان کور و لال محشور می شوند.

موسیقی حرام یا حلال؟

آنچه ما تا اینجا بیان کردیم، در ظاهر مطلق موسیقی و ابزار موسیقی را تحریم می کند، ولی از آنجا که بدست آوردن حکم شرعی و فهم باطن احادیث از وظایف مراجع تقلید می باشد، از این جهت از نتیجه گیری خود داری کرده و شما را به مرجع تقلیدتان ارجاع می دهم.

و تنها در این قسمت به بیان فتوای مقام معظم رهبری در این مورد می پردازم. و شایان ذکر است که فتوای ایشان تنها برای مقلدینشان قابل عمل می باشد. فتوا به جواز یا عدم جواز گوش دادن به موسیقی از احکام حکومتی نیست، بلکه حکم شرعی فقهی است و بر هر مکلفی واجب است در اعمالش به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کند. (11)

نظر مقام معظم رهبری در مورد موسیقی:

موسیقی ای که به نظر عرف موسیقی لهوی و مطرب که مناسب با مجالس عیش و نوش است باشد، موسیقی حرام محسوب می شود و فرقی نمی کند که موسیقی کلاسیک باشد یا غیر کلاسیک.(12)

و موسیقی مطرب و لهوی آن است که به سبب ویژگی هایی که دارد انسان را از یاد خداوند متعال و فضائل اخلاقی دور نموده و به سمت بی بند و باری و گناه سوق دهد.(13)

و گاهی شخصیت نوازنده یا کلام همراه آهنگ یا مکان و یا سایر شرایط در اینکه موسیقی تحت عنوان موسیقی مطرب و لهوی حرام یا عنوان حرام دیگر قرار بگیرد موثر است. مانند اینکه بر اثر آن امور، منجر به ترتب فساد شود.(14)

در نتیجه هر موسیقی که به حسب طبیعت خود از نوع موسیقی لهوی باشد، حرام است اعم از اینکه مهیج باشد یا خیر و موجب حزن و اندوه و حالات دیگر در شنونده بشود یا خیر.(15)

و چنانچه موسیقی یا آوازی که با ترجیع و طرب همراه است از لحاظ کیفیت یا مضمون یا حالت خاص شخص نوازنده یا خواننده در خلال نواختن و خواندن از نوع غنا یا موسیقی لهوی مناسب با مجالس لهو و معصیت باشد، گوش کردن به آن حرام است حتی برای کسی که او را به طرب نیندازد و تحریک نکند. (16)

از این رو بکارگیری آلات موسیقی برای نواختن موسیقی غیر لهوی، اگر برای سرود های انقلابی یا دینی و یا برای اجرای برنامه های فرهنگی مفید و برنامه های دیگر با غرض عقلائی مباح باشد، اشکال ندارد به شرط اینکه مستلزم مفاسد دیگری نباشد و همچنین آموختن و یاددان نوازندگی برای امر فوق فی نفسه اشکال ندارد.(17)

و آن دسته از آلات موسیقی که در نظر عرف از آلات مشترک قابل استفاده برای کارهای حلال محسوب می شوند، جایز است بطور غیر لهوی برای مقاصد حلال بکار گرفته شوند ولی آلاتی که عرفا از آلات مخصوص لهو محسوب می شوند جایز نیست مورد استفاده قرار گیرند. (18)

موسیقی و علم امروز

فلاسفه موسیقی را ملحق به ریاضی می دانند ولی دیگران از آنجا که در موسیقی خلاقیت و ذوق سازنده نقش دارد، آن را به عنوان هنر می شناسند. از این رو موسیقی به عنوان یک هنر شناخته شد و سازنده و نوازنده هم به عنوان هنرمند شناخته شدند.

لذا در جوامع برای موسیقی دان ها احترام زیادی قائل هستند و آن ها از طبقه اجتماعی بالایی برخورد ار می باشند.

زمانی هم مساله موسیقی و درمان بیماری ها مطرح گشت و از موسیقی به عنوان غذای روح نام برده شد. و این خود باعث گسترش موسیقی و رغبت بیشتر به سوی آن شد. و موسیقی نقشی اساسی در زندگی افراد به خود اختصاص داد. تا آنجا که حتی در موقع صرف غذا نیز از موسیقی برای بهتر خوردن و آرامش بیشتر استفاده شد.

و البته این امر مخالف دستورات و راهنمایی های رسیده از شریعت بود، و خود باعث شد تا موسیقی به نوعی در مقابل شریعت قرار بگیرد. و هیچگاه این مساله مورد توجه قرار نگرفت که امر و نهی در شریعت بر اساس مصالح و مفاسد می باشد.

اما با پیشرفت علم و تحقیقات انجام شده بر روی موسیقی ناگهان دریچه تازه ای بر روی بشریت گشوده شد. و امروزه ما شاهد سخنان تازه ای از پزشکان و متخصصان می باشیم.

و در این قسمت ما به بیان سخنان این دسته از متخصصان می پردازیم. باشد که کمکی شود به نسل جوان و نو اندیش امروزی.

الف) موسیقی و رابطه آن در بروز بیماری های روانی

در گذشته موسیقی را آرامش بخش و تسکین دهنده می دانستند و برای رفع خستگی به آن پناه می بردند، ولی در این زمان درست عکس آن ثابت شده تا آنجا که به گفته متخصصان اصوات تولید شده توسط آلات موسیقی که در بعضی موارد ملایم و دلنشین به نظر می رسد به جهت زیر و بم فراوان بر اعصاب و روان تاثیر نامطلوب دارد.(19)

و تاثیر موسیقی آنقدر زیاد است که حتی بر روی افراد خواب هم تاثیر منفی خود را می گذارد، و از اینرو شورای ملی پژوهش های کانادا اعلام کرد:

هرگز هنگام خواب رادیو را روشن نگذارید که حتی خیلی آهسته صدای موسیقی پخش کند.(20)

و همانگونه که قبلا بیان شد حتی موسیقی های دلنشین نیز اثرات منفی به جا می گذارند و در این مورد پروفسور آدلر استاد دانشگاه کلمبیا می نویسد:

بهترین و دلکش ترین نواهای موسیقی، شوم ترین آثار را روی سلسله اعصاب انسان می گذارد. مخصوصا اگر هوا گرم باشد، این تاثیر مخرب خیلی زیاد تر می شود.(21)

و آنقدر این مساله جدی شد که حتی سازمان ملل متحد هم وارد ماجرا شده و در مورد آن اخطار می دهد.

ویلیام کوراجوس کارشناس سازمان ملل و رئیس مطالعات دانشگاه مدفورد آمریکا به سختی از وضع سینما و برنامه های موسیقی امروزی انتقاد کرده و یکی از عوامل هیجان و اضطراب و بیماری های روانی نسل جوان را موسیقی می داند.(22)

البته بایستی توجه داشت که در مورد تاثیرات منفی موسیقی، فرقی میان موسیقی های نشاط انگیز و غم انگیز نمی باشد، و هرکدام به نوعی تاثیرات مخرب خود را به جا می گذارند.

و در مورد تاثیرات منفی موسیقی های نشاط انگیز می توان به:

بیداری های شبانه، فعالیت های بی موقع، خوشی های ناگهانی، خنده های بیجا، پرگوئی، ادای سخنان مسخره و هذیان آمیز و حالت عصبانیت اشاره داشت.

و در مورد های پیشرفته فرد ممکن است به بیماری مانی(Monie) که نوعی جنون است و در مراحل پیشرفته به بیماری پارانویا(Paranoia) که فرد ادعاهای بی مورد کرده و ادعای شریف تر بودن نسبت به دیگران دارد، دچار گردد.

و در مورد تاثیرات منفی موسیقی های غم انگیز می توان به:

خواب زیاد و گاهی کم خوابی زیاد، سستی، بی حالی، غفلت و فراموشی، بی رغبتی به زندگی روزانه و تلاش و فعالیت در زندگی، بدبینی به جامعه، غم و غصه های بی مورد، افکار درهم و برهم و در آخر سکته های قلبی یا خودکشی اشاره داشت.(23)

ب) موسیقی و درمان بیماری ها!

زمانی از موسیقی به عنوان دارویی برای تسکین و درمان نام برده شد و این موضوع به مذاق طرفداران موسیقی بسیار خوش آمد. و این خود عاملی شد برای فخر فروشی بیشتر آنها.

ولی در این مورد هم پیشرفت علم و دانش بشری ساکت نماند و با استدلال های تازه ای پا به عرصه گذاشت.

در این مورد دکتر حاتم زاده مدیر بیمارستان دانشگاه پزشکی اصفهان می گوید:

من برای مطالعه در اداره امور بیمارستان ها به اروپا اعزام گردیده بودم، در تمام مدت توقف خود، در سرویس بیماری های روان و اعصاب مهمترین بیمارستان های فرانسه و انگلستان، اثری از آلات موسیقی به عنوان درمان امراض روحی بیماران ندیدم و آنچه مورد توجه استادان و پزشکان دانشمند بیماری های روان و اعصاب قرار داشت، همان معالجات مفید و جدید بود که از نظر پیشرفت روزافزون علم پزشکی امروز مورد توجه تمام مقامات علمی دنیا می باشد.

مهمترین نقش را در معالجات امراض روانی هیات روحانی شاغل در بیمارستان ها ایفا می نمایند، بدین معنی که نتنها در بخش بیماری های روان و اعصاب بلکه در سایر سرویس های بیمارستان ها هرگاه احتیاج به درمان روحی مریض پیدا شود، کشیش یا خواهران و برادران مبلغ مسیحی آن ها، که در بیمارستان ها دوشادوش کارکنان فنی انجام وظیفه می کنند بربالین مریض یا در کلیسا دعوت می شوند و به آن ها از طریق دعا و تلقینات روحی آرامش می دهند که آثار شگفت انگیزی را هم به دنبال داشته است.

در این مسافرت طی مشاهداتی که در کشور های خارج داشتم، صدای رادیو، موسیقی و انواع سر و صدا ها از نظر حفظ بهداشت روان و اعصاب و مصالح عمومی در اغلب کشور ها به نسبت ممنوع بود، و محدودیت داشت به ویژه در بیمارستان ها و اطراف بیمارستان ها و مخصوصا در بیمارستان های روانی واعصاب. (24)

ج) موسیقی و تاثیر آن بر تغذیه

مساله دیگری که گریبان گیر بشر شد، مساله موسیقی و تغذیه می باشد. تا جایی که امروزه مشاهده می شود در اکثر رستوران ها و فست فود ها از موسیقی استفاده می گردد.

و این مساله به نگرش اشتباه نسبت به موسیقی مربوط می شود، چراکه به غلط مردم فکر می کنند موسیقی باعث آرامش و ایجاد اشتها گشته و به تغذیه کمک می کند. از این رو حتی در خانه ها و پای میز غذا سعی می کنند تا از موسیقی استفاده نمایند.

منتها علم چیز دیگری می گوید و به هیچ عنوان این دیدگاه غلط را تایید نمی کند. در این مورد پروفسور هالپرن توضیح می دهد:

هیچ وقت در موقع غذا به موسیقی گوش داده نشود، زیرا موجب بروز دو مشکل می شود: اولاً اعصاب را خسته می کند، ثانیاً باعث بیماری می شود.(25)

د) موسیقی و یادگیری

مدتی می باشد که متاسفانه عده ای از دانش آموزان و دانشجویان برای یادگیری بهتر به موسیقی متوسل می شوند و در هنگام مطالعه به موسیقی گوش می دهند و آن را برای یادگیری مفید می دانند.

و این درحالی می باشد که بنا برآنچه گفته شد موسیقی موجب ایجاد بیماری های گوناگون در آن ها گشته و حتی یادگیری آن ها را هم تحت شعاع قرار می دهد.

دکتر آلکسیس کارل در کتاب "راه و رسم زندگی" می نویسد:

برخی دانش آموزان می خواهند با موسیقی دروس خود را یادبگیرند و در راه تحصیل پیشرفت کنند اما باید گفت موسیقی به کسانی که به آن سرگرمند، کاهلی می بخشد.

با توجه به آنچه آورده شد، کاملا مشخص می گردد که خداوند متعال به مضرات موسیقی واقف بوده و از این رو به شدت از آن نهی کرده است.

لذا با توجه به این مساله شاید بتوان حتی قائل به حرمت مطلق موسیقی شد، چراکه در شریعت اسلام استفاده از هرچیزی که موجب ضرر قابل ملاحظه ای به انسان گردد حرام است. و چه ضرری بزرگتر از اینکه اعصاب و روان انسان تهدید به نابودی شود.

منابع و مآخذ

1- الکافی، کلینی، دار الکتب الاسلامیه، 1365ه.ش، جلد6، صفحه 431

2- نهج الفصاحه، ترجمه حامد رحمت کاشانی، انتشارات پیام عدالت، چاپ دوم 1388، صفحه 365

3- اجوبه الاستفتاءات، مقام معظم رهبری، سوال 1132

4- تفسیر نمونه، ذیل آیه 72 سوره فرقان

5- تفسیر نمونه، ذیل آیه 30 سوره حج

6- تفسیر نمونه، ذیل آیه 6 سوره لقمان

7- الکافی، کلینی، دار الکتب الاسلامیه، 1365ه.ش، جلد6، صفحه 396

8- الکافی، کلینی، دار الکتب الاسلامیه، 1365ه.ش، جلد6، صفحه 432

9- مستدرک الوسائل، محدث نوری، موسسه آل البیت، 1408 ه.ق، جلد13، صفحه 219

10- جامعالأخبار، تاج الدین شعیری، انتشارات رضی، 1363ه.ش، الفصل الخامس عشر و المائة فی الغناء و سماعها، صفحه 154

11- اجوبه الاستفتاءات، مقام معظم رهبری، سوال 1136

12- اجوبه الاستفتاءات، مقام معظم رهبری، سوال 1127

13- اجوبه الاستفتاءات، مقام معظم رهبری، سوال 1129

14- اجوبه الاستفتاءات، مقام معظم رهبری، سوال 1130

15- اجوبه الاستفتاءات، مقام معظم رهبری، سوال 1131

16- اجوبه الاستفتاءات، مقام معظم رهبری، سوال 1154

17- اجوبه الاستفتاءات، مقام معظم رهبری، سوال 1144

18- اجوبه الاستفتاءات، مقام معظم رهبری، سوال 1162

19- تاثیر موسیقی بر اعصاب و روان، کوروش عبدالهی، صفحه27

20- روزنامه اطلاعات، شماره 12754

21- مجله دیمانش ایلوستر، چاپ پاریس، شماره 630

22- مجله نور دانش، شماره46، صفحه 231

23- برگرفته از کتاب تاثیر موسیقی بر اعصاب و روان، کوروش عبدالهی، صفحه40

24- تاثیر موسیقی بر اعصاب و روان، کوروش عبدالهی، صفحه18

25- مجله خواندنی ها، شماره 59